Czym jest CBAM
CBAM, czyli Carbon Border Adjustment Mechanism, to unijny mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂. Jego celem jest wyrównanie warunków konkurencji między producentami działającymi w Unii Europejskiej a firmami spoza UE, które nie ponoszą takich samych kosztów związanych z emisją gazów cieplarnianych. Innymi słowy, CBAM ma zapobiegać tzw. ucieczce emisji, czyli sytuacji, w której produkcja przenosi się poza Europę, aby uniknąć restrykcyjnych przepisów klimatycznych.
Mechanizm CBAM obejmuje na początek import towarów o wysokim śladzie węglowym – takich jak stal, żelazo, cement, aluminium, nawozy, wodór oraz energia elektryczna. System jest wdrażany etapami, a docelowo ma objąć również inne branże, w tym część produktów przetworzonych.
Jak działa mechanizm CBAM
Zasada działania CBAM jest prosta – importerzy do Unii Europejskiej będą musieli wykazać, ile emisji CO₂ powstało przy produkcji sprowadzanych towarów. W zależności od wysokości tych emisji będą zobowiązani do zakupu tzw. certyfikatów CBAM, których cena będzie powiązana z rynkową ceną uprawnień do emisji CO₂ w systemie EU ETS. W praktyce oznacza to, że import produktów o wysokim śladzie węglowym będzie droższy, jeśli w kraju ich pochodzenia emisje nie są odpowiednio ograniczane.
Obecnie trwa tzw. okres przejściowy, który potrwa do końca 2025 roku. W tym czasie importerzy mają obowiązek składać kwartalne raporty, ale jeszcze nie muszą kupować certyfikatów. Obowiązek finansowy zacznie obowiązywać od 2026 roku.
Kogo dotyczą obowiązki CBAM
CBAM obejmuje przede wszystkim importerów towarów do Unii Europejskiej. W praktyce oznacza to, że każda polska firma, która sprowadza towary objęte mechanizmem spoza UE – np. z Turcji, Ukrainy, Chin czy Indii – musi już teraz przygotować się do raportowania. Obowiązek dotyczy zarówno dużych zakładów przemysłowych, jak i mniejszych przedsiębiorstw handlowych, które dokonują regularnego importu.
Choć mechanizm dotyczy importu, pośrednio wpływa również na eksporterów z Polski. Firmy wysyłające swoje produkty poza UE mogą napotkać bariery handlowe, jeśli kraje docelowe wprowadzą własne wersje CBAM, aby chronić swoje rynki. Dla polskich producentów oznacza to konieczność prowadzenia dokładnej ewidencji śladu węglowego swoich produktów, by móc konkurować na rynkach międzynarodowych.
Jakie informacje trzeba raportować
Importerzy mają obowiązek raportowania danych o ilości przywożonych towarów, ich rodzaju oraz całkowitych emisjach gazów cieplarnianych związanych z ich produkcją. Jeśli dane o emisjach nie są dostępne, należy zastosować wartości domyślne określone w przepisach wykonawczych do rozporządzenia CBAM. Raporty należy składać kwartalnie w systemie CBAM na platformie Komisji Europejskiej.
Aby poprawnie wypełnić raport, importer musi pozyskać informacje od producenta zagranicznego – w tym dane dotyczące procesu technologicznego, zużycia energii i paliw oraz zastosowanych metod redukcji emisji. Dla wielu firm oznacza to konieczność wprowadzenia nowych procedur i współpracy z kontrahentami w zakresie pozyskiwania danych środowiskowych.
Obowiązki od 2026 roku
Od 1 stycznia 2026 roku CBAM wejdzie w pełni w życie. Oprócz obowiązku raportowania importerzy będą musieli nabywać i umarzać certyfikaty CBAM, których liczba będzie odpowiadać ilości emisji przypisanych do importowanych towarów. Cena certyfikatów będzie zależeć od aktualnej ceny uprawnień do emisji CO₂ w systemie EU ETS. Importerzy będą też zobowiązani do corocznego rozliczania się z posiadanych certyfikatów oraz przedstawiania szczegółowych sprawozdań.
Dla firm oznacza to realne koszty finansowe, dlatego warto już teraz przeanalizować strukturę importu i ocenić, które towary mogą zostać objęte obowiązkiem zakupu certyfikatów. W niektórych przypadkach może się okazać, że bardziej opłacalne będzie przeniesienie części dostaw do krajów UE, gdzie obowiązują jednolite zasady emisji.
Jak przygotować się do CBAM
Najważniejszym krokiem jest analiza łańcucha dostaw i identyfikacja towarów, które podlegają mechanizmowi CBAM. Warto również ustalić, czy dostawcy spoza UE są w stanie dostarczyć wiarygodne dane o emisjach. Jeśli nie, importer będzie musiał stosować wartości domyślne, które zwykle są mniej korzystne. Firmy powinny też przygotować procedury gromadzenia danych i przesyłania raportów, najlepiej z pomocą doradcy środowiskowego lub specjalisty ds. zrównoważonego rozwoju.
Dobrym rozwiązaniem jest też rozpoczęcie wewnętrznego monitoringu emisji i obliczanie tzw. śladu węglowego produktów. Dzięki temu przedsiębiorca może wcześniej oszacować potencjalne koszty wynikające z zakupu certyfikatów CBAM i lepiej zaplanować strategię zakupową.
CBAM a konkurencyjność firm
Wprowadzenie CBAM ma z jednej strony chronić unijnych producentów przed nieuczciwą konkurencją, z drugiej jednak może zwiększyć koszty importu i wpłynąć na ceny wielu surowców. Dla firm działających na styku handlu międzynarodowego to duże wyzwanie, ale też szansa na rozwój w kierunku bardziej zrównoważonej produkcji. Przedsiębiorstwa, które już teraz analizują i redukują swoje emisje, będą w lepszej pozycji konkurencyjnej – zarówno na rynku unijnym, jak i globalnym.
Podsumowanie
CBAM to jedno z najważniejszych narzędzi unijnej polityki klimatycznej, które bezpośrednio dotknie polskich importerów i eksporterów. Wymaga on rzetelnego raportowania emisji związanych z produkcją towarów spoza Unii oraz, od 2026 roku, zakupu certyfikatów odzwierciedlających te emisje. Firmy powinny jak najszybciej przygotować się do nowych obowiązków, wdrażając systemy gromadzenia danych i współpracując z dostawcami w zakresie raportowania śladu węglowego. Wczesne działania pozwolą uniknąć problemów z rozliczeniem, a jednocześnie zbudować przewagę konkurencyjną w erze zielonej transformacji.
